Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u psów

Choroby przewodu pokarmowego objawiające się zaburzeniami oddawania kału to jedne z najczęstszych przyczyn wizyty u lekarza weterynarii. Jedną z  przyczyn takich  objawów jest zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki —EPI (Exocrine pancreatic insufficiency).

Spis treści:

1. Rasy psów najbardziej narażone na niewydolność trzustki

2. Przyczyny zewnątrzwydzielniczego zapalenia trzustki

3. Charakterystyczne objawy choroby

4. Metody diagnostyczne

5. Terapia przy zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki u psów

6. Rokowania

Rasy psów najbardziej narażone na niewydolność trzustki

Jest to choroba przewlekła, która charakteryzuje się niedostateczną produkcją enzymów trawiennych. Wśród ras predysponowanych do występowania tej choroby przede wszystkim należy wymienić Owczarki niemieckie i Owczarki szkockie Colie. Występuje ona także u: Cavalier King Charles Spanieli, Chow chowów, Cocker spanieli i West Hihgland White Terierów. Zauważono, że EPI występuje częściej u samic tych ras. Choroba pojawia się zwykle u młodych psów, ale opisano również występowanie tego zaburzania u psów starszych – Owczarki niemieckie i Owczarki Colie chorują zazwyczaj w wieku około 3 lat, natomiast Cavalier King Charles Spaniele w wieku ok. 7 lat.

Przyczyny zewnątrzwydzielniczego zapalenia trzustki

Najczęstszą przyczyną zmniejszonego wydzielania enzymów trawiennych przez trzustkę jest zanik zrazików trzustkowych (Pancreatic Acinar Atrophy, PAA), rzadziej jest skutkiem przewlekłego zapalenia trzustki lub jej nowotworu. W przebiegu PAA zanikowi ulegają zraziki trzustkowe odpowiedzialne za produkcję enzymów trawiennych, bez uszkodzenia części wewnątrzwydzielniczej trzustki — czyli nie pojawia się cukrzyca. W częściach trzustki objętych zanikiem nie dochodzi jednak do zwiększenia ilości tkanki włóknistej. Stopniowo zdrowa tkanka zastępowana jest atypową tkanką zrazików trzustkowych, niezdolną do produkcji enzymów, a w niektórych przypadkach także tkanką tłuszczową. Psy są jedynym znanym gatunkiem, u którego choroba ta istnieje samodzielnie. Przyczyny zaniku zrazików, pomimo wieloletnich badań nad tą chorobą, nie są znane. Istniała hipoteza, że przyczyną jest wrodzony niedorozwój zrazików trzustkowych, ale badania dowiodły, że zwierzęta, u których w późniejszym wieku stwierdzono PAA, urodziły się jako zdrowe, z prawidłowo zbudowaną trzustką. Zwiększona częstotliwość występowania choroby u pewnych ras  sugeruje czynnik genetyczny, jednak geny odpowiedzialne za rozwój choroby nie zostały jeszcze zidentyfikowane.  Na podstawie badań histologicznych przeprowadzonych u Owczarków niemieckich i Owczarków szkockich Collie stwierdzono, że do zaniku zrazików trzustki dochodzi prawdopodobnie na tle autoimmunologicznym.

Znacznie rzadziej EPI jest konsekwencją przewlekłego zapalenia trzustki. W efekcie zapalenia dochodzi do zwiększenia ilości tkanki włóknistej w obrębie narządu i jego zwyrodnienia. W tym przypadku proces dotyczy zarówno części egzo- jak i endokrynnej trzustki, dlatego  objawom zaburzeń trawiennych towarzyszy często cukrzyca.

Charakterystyczne objawy choroby

Brak enzymów trawiennych powoduje pojawianie się charakterystycznych objawów klinicznych takich jak: wzrost dziennej ilości oddawanego kału — ale nie jest to biegunka, zwiększenie częstości defekacji oraz zmiana barwy na jasną lub żółtawą. Kał często jest tłusty, błyszczący oraz widoczne są w nim niestrawione resztki pokarmu — często pada określenie: „Panie doktorze mój pies załatwia się cuchnącym masłem orzechowym”. Wśród objawów ogólnych należy wymienić nawracające wzdęcia, utratę masy ciała, wychudzenie, pogorszenie kondycji okrywy włosowej, polifagię i koprofagię. Charakterystyczny wygląd kału i reszta informacji uzyskanych z wywiadu zazwyczaj pozwala na postawienie wstępnej diagnozy, niemniej jednak opisane objawy mogą występować również w przebiegu innych chorób powodujących zaburzenia wchłaniania jelitowego, dlatego konieczna jest bardziej szczegółowa, specjalistyczna diagnostyka.

Metody diagnostyczne

Podstawową metodą diagnostyczną wykorzystywaną w rozpoznawaniu EPI u psów jest oznaczenie immunoreaktywności czynników trypsynopodobnych (TLI) we krwi. Badanie to pozwala na wykrycie w zarówno trypsyny, jak i trypsynogenu w surowicy. U zdrowych zwierząt wartości TLI powinny zawierać się pomiędzy 5-35 ng/ml, spadek TLI poniżej 2,5 ng/ml wskazuje na EPI, a wartości pomiędzy 2,5 a 5 ng/ml są wartościami wątpliwymi i mogą wskazywać na podkliniczną formę choroby. Do obniżenia wartości TLI może dochodzić także w przypadku przewlekłych biegunek lub nagłej utraty masy ciała, dlatego, w przypadku otrzymania wyniku wątpliwego wskazane jest powtórne badanie stężenia TLI po kilku tygodniach. Badanie  powinno być wykonywane na czczo, ponieważ stężenie TLI wzrasta poposiłkowo. Do podwyższenia stężenia TLI w surowicy krwi dochodzi także w niewydolności nerek, dlatego wraz z badaniem tego parametru zaleca się jednoczesną ocenę funkcji nerek.

Inną metodą diagnostyczną, przydatną w rozpoznawaniu EPI u psów jest badanie aktywności proteolitycznej kału. Najprostszym sposobem jest wykonanie testu z prześwietloną kliszą RTG. Wykonanie testu jest szybkie i  proste i tanie oraz możliwe do wykonania w większości, właściciele psów ras predysponowanych często sami wykonują to badanie podczas spaceru, wtykając klisze RTG w świeżą kupę. Należy jednak pamiętać, że jest to badanie mniej specyficzne i czułe niż oznaczenie TLI, dlatego powinno być traktowane jako badanie przesiewowe w przypadku podejrzenia EPI. W celu zwiększenia wiarygodności wyników test powinien zostać wykonany w kilku próbach świeżego kału. Opracowano również metodę polegającą na pomiarze stężenia elastazy trzustkowej w kale, ale często test ten daje wyniki fałszywie dodatnie.

Terapia przy zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki u psów

Terapia EPI ma na celu ograniczenie zaburzeń trawienia i wchłaniania składników pokarmowych i poprawę stanu ogólnego pacjenta. Podstawą leczenia farmakologicznego EPI jest suplementacja enzymów trzustkowych, które należy podawać kilkanaście minut przed posiłkiem. Należy pamiętać, że często wtórnym do EPI problemem jest przerost flory bakteryjnej (dysbioza, SIBO) jelit, dlatego niekiedy konieczna jest antybiotykoterapia — wyznacznikiem jest wzrost stężenia kwasu foliowego w surowicy krwi, świadczący o przeroście flory bakteryjnej w  jelitach.

Dieta jest niezwykle ważnym elementem terapii EPI — rolę odgrywa tu zarówno skład diety, jak i częstotliwość posiłków — zaleca się karmienie co najmniej 3 razy dziennie. Do czasu ustąpienia objawów — zwykle trwa to 3-5 dni — wskazane jest podawanie lekkostrawnej, nisko tłuszczowej i nisko włóknistej diety. Dobrym wyborem jest specjalistyczna karma dla psa z problemami trawiennymi Taka dieta pozwala na regenerację nabłonka jelit oraz poprawę kondycji ogólnej zwierzęcia, a także poprawia odpowiedź na suplementację enzymami trzustkowymi. W późniejszej terapii EPI zwykle  zasadne jest stosowanie diet hipoalergicznych, np. karma mokra dla psa Vet Response Hypoallergenic.

Rokowania

Rokowanie w przypadku EPI jest zarówno dobre, jak i złe. Paradoks wynika z tego, że po wdrożeniu odpowiedniego leczenia i diety większość psów pozostaje w dobrej kondycji przez wiele lat, ale terapię, w większości przypadków, trzeba kontynuować do końca życia zwierzęcia. Odsetek psów poddawanych eutanazji w ciągu roku od postawienia diagnozy jest jednak wysoki i wynosi 20-30%, co wynika z odmowy stosowania terapii przez właściciela i kosztów leczenia.