Karmy wegańskie dla psów i kotów: tak czy nie ?

Karmy wegańskie dla psów i kotów: tak czy nie ?
19-04-2024

W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost popularności diety wegańskiej u ludzi — w Wielkiej Brytanii w latach 2014-2019 liczba wegan wzrosła czterokrotnie. Podobny trend obserwuje się również w żywieniu zwierząt. Producenci deklarują, że karmy wegańskie spełniają wymagania żywieniowe dla psów i kotów oraz wegańskie ograniczenia etyczne. Pomimo tych zapewnień istnieją obawy czy takie żywienie jest właściwe dla psów i kotów ze względu na potencjalne niedobory pewnych składników odżywczych.  

Spis treści:

1. Podstawowe fakty

2. Pies i kot — mięsożerni inaczej 

3.  Jakość białka pochodzenia roślinnego

4. Niedobór aminokwasów w zwierzęcej diecie

5. Niedobór witamin w wegańskiej diecie

6. Stan kliniczny zwierzęcia na wegańskiej diecie

Podstawowe fakty

Zgodnie z zasadą: SINE IRA ET STUDIO przedstawiam naukowo-żywieniowe fakty związane z zagadnieniem weganizmu:

1. Weganizm to  tak zwana, ścisła forma wegetarianizmu, czyli wykluczenie z  diety mięsa, jaj, nabiału, owoców morza i wszystkich innych produktów pochodzenia zwierzęcego.

2. Psy i koty pochodzą od mięsożernych przodków, jednak istnieją znaczne różnice żywieniowe między tymi gatunkami.

3. Jakość białka określa się na podstawie zawartych w nim aminokwasów, czyli białko pełnowartościowe to takie, które zawiera w swoim składzie, wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne, czyli takie, których organizm nie jest w stanie sam wytworzyć.

Pies i kot — mięsożerni inaczej  

Przodkowie współczesnych psów oraz dzikie psowate żywią się upolowaną zwierzyną oraz pokarmem roślinnym. Psy są dobrze przystosowane anatomicznie do pobierania pokarmu roślinnego. Mają większą liczbę zębów przedtrzonowych i trzonowych, dzięki czemu pokarm roślinny może być dokładniej rozdrobniony, co ułatwia jego trawienie w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Zwierzęta te potrafiły też przystosować się do większej ilości węglowodanów w diecie, zwiększając ich trawienie i wchłanianie. Dodatkowo psy mają dłuższe jelito cienkie w stosunku do własnego ciała niż koty, co przyczynia się do lepszej strawności pokarmu roślinnego. W pewnym uproszczeniu, można zatem przyjąć, że w przypadku braku białka zwierzęcego są w stanie wykorzystać białko pochodzenia roślinnego.

Przodkowie kota domowego należą do bezwzględnych mięsożerców, których pokarm zawiera minimalne ilości węglowodanów. Typowi mięsożercy mają niewielką zdolność trawienia skrobi przez endogenne enzymy jelitowe —  aktywność amylazy, maltazy i izomaltazy trzustkowej jest niska, a laktazy praktycznie brak. Węglowodany, w celu poprawy ich strawności, powinny być dostarczane kotom ugotowane. A zatem kot nie jest zdolny do wykorzystania większej ilości węglowodanów w diecie i ma większe niż pies zapotrzebowanie na białko, oraz pewne aminokwasy: taurynę i argininę. Wszystko to sprawia, że ułożenie diety wegańskiej bez odpowiedniej suplementacji aminokwasów z zewnątrz  jest niemożliwe.

Jakość białka pochodzenia roślinnego

Jakość białka, czyli jego skład aminokwasowy, w dietach wegańskich od dawna budzi kontrowersje. Czynnikami, które trzeba wziąć pod uwagę w doborze jakiejkolwiek diety jest jej skład aminokwasowy i strawność białka. Białko roślinne często uznawane jest za uboższe w aminokwasy i gorzej przyswajalne, choć pozostaje to przedmiotem dyskusji. Obecnie wiadomo, że niektóre białka roślinne mogą posiadać wszystkie niezbędne, ale ich stężenie jest bardzo małe. Zazwyczaj jednak  zawierają one niepełny profil aminokwasowy. W związku z tym białko roślinne w karmie suchej dla psa i karmie mokrej dla psa powinno pochodzić z wielu różnych źródeł — im więcej źródeł tym lepiej. Większość karm wegańskich opartych jest na bazie soi, kukurydzy i grochu. Pamiętać jednak należy, że białko kukurydziane zawiera wszystkie aminokwasy, ale w niewielkiej ilości, natomiast soja i groch zawierają dużo lizyny, ale mało metioniny. Zawartość aminokwasów w soi, kukurydzy i grochu przedstawiono w tabeli 1, na czerwono zaznaczono przypadki, gdzie zawartość aminokwasu jest niższa od niezbędnego minimum żywieniowego.

Tabela 1 Porównanie zawartości aminokwasów w przykładowych produktach pochodzenia roślinnego z zaleceniami dietetycznymi dla dorosłych psów.

Aminokwasy

Soja (suszona) g/100g DM

Kukurydza kolba g/100g DM

Kukurydza konserwowa g/100g DM

Groch łuskany g/100g DM

Minimum rekomendowane u dorosłych psów [g]

95 kcal/kg^0,75

110kcal/kg^0,75

Arginina

2,355

0,196

0,154

2,265

0,60

0,52

Histydyna

1,061

0,132

0,103

0,683

0,27

0,23

Izoleucyna

1,712

0,148

0,116

0,850

0,53

0,46

Leucyna

2,725

0,409

0,321

1,792

0,95

0,82

Lizyna

2,337

0,160

0,125

1,750

0,46

0,42

Metionina

0,429

0,081

0,063

0,322

0,46

0,40

Fenyloalanina

1,670

0,108

0,085

1,172

0,63

0,54

Treonina

1,359

0,156

0,122

0,967

0,60

0,52

Tryptofan

0,608

0,026

0,020

0,273

0,20

0,17

Walina

1,753

0,206

0,161

0,929

0,68

0,59

 

Niedobór aminokwasów w zwierzęcej diecie

Analiza składu karm roślinnych  wykazała, że dieta wegańska może pokrywać zapotrzebowanie zwierząt na białko całkowite, ale istnieje ogromne ryzyko niedoboru pewnych aminokwasów — w większości brak: metioniny, tauryny, lizyny, argininy i tryptofanu.

Metionina

Melatonina to aminokwas siarkowy, który jest jednym z głównych składowych białek włosów, przez co odpowiada za stan okrywy włosowej i sierści. Wśród objawów klinicznych niedoboru metioniny wymienia się: stany zapalne skóry, hiperkeratozę opuszek palcowych, a także spowolnienie tempa wzrostu młodych zwierząt , spadek masy ciała oraz apatię. Istotną kwestią jest fakt, że metionina jest również prekursorem tauryny.

Tauryna

Tauryna to aminokwas, który znajduje się wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Pełni ona funkcję neuromediatora i neuromodulatora, odgrywa istotną rolę w rozwoju układu nerwowego u osobników rosnących, sprzęga kwasy żółciowe i stabilizuje błonę komórkową włókien mięśniowych. Jej niedobór w diecie powoduje zaburzenia w układzie rozrodczym, a także kardiomiopatię rozstrzeniowi (DCM),  zaobserwowano, że psy z DCM miały niedobór tauryny we krwi.  Dalsze badania wykazały, że suplementacja tauryny i/lub zmiana diety u tych psów spowodowała poprawę stanu mięśnia sercowego u większości z nich. Z tego powodu u psów z zaburzeniami pracy serca, DCM, a także zwierząt z grup ryzyka zalecana  jest suplementacja tego aminokwasu. W przypadku wyraźnego niedoboru literatura zaleca dawkę od 500 do 1000 mg tauryny co 8-12h, przez co najmniej 3 miesiąca.  [13,14,15,16]. Obecnie w przypadku zdiagnozowania DCM u psa będącego  na diecie wegańskiej  zaleca się oznaczenie  stężenia tauryny w krwi pełnej — norma wynosi minimum 250nmol/l [11]. Psy mają zdolność do syntezy tauryny z metioniny i cysteiny, ale u kotów proces ten zachodzi w mniejszym stopniu. Istnieje uzasadniona  obawa, że niedobór metioniny może mieć pośredni wpływ na zwiększone ryzyko rozwoju DCM. Mimo że niedobór tauryny występuje głównie jako konsekwencja niedoboru metioniny w diecie, to wpływ na jej całkowite stężenie maja także inne czynnik: zmniejszona biodostępność aminokwasów siarkowych, zaburzenia w krążeniu jelitowo-wątrobowym lub utrata tauryny z moczem.

Jak już wspomniano, koty mają ograniczoną zdolność syntezy tauryny z prekursorów siarkowych, co wynika z niskiej, u tych zwierząt, aktywności enzymu dioksygenazy cysteinowej. Podobnie jak u psów, aminokwas ten odgrywa kluczową rolę w funkcji mięśnia sercowego, a jego niedobór może objawiać się zaburzeniami rytmu serca lub kardiomiopatią rozstrzeniową. Ponadto zbyt mała podaż może spowodować degenerację siatkówki oraz negatywnie wpłynąć na układ rozrodczy, w tym rozwój kociąt. Obecnie nawet w karmach  mięsnych dla kotów tauryna jest suplementowana dodatkowo, ze względu na groźne konsekwencje niedoboru tego aminokwasu.  W przypadku diet wegańskich suplementacja tauryną jest oczywiście bezdyskusyjna. Naukowcy przeanalizowali wegańską karmę dla kotów obecną na rynku która zawierała dodatek tauryny, jednak jej stężenie i tak było poniżej zaleceń. Należy podkreślić, że analizowana karma zawierała dużą zawartość śruty sojowej, która ,, podbijała’’ zawartość białka w diecie. Białko sojowe nie zawiera tauryny. L-Arginina to egzogenny aminokwas białkowy biorący udział w szeregu procesów metabolicznych przebiegających w wątrobie. Jej zasadnicza funkcja jest związana z transportem, gromadzeniem i wydalaniem azotu oraz amoniaku przez cykl mocznikowy. U kotów najgroźniejszy jest brak argininy. Aminokwas ten, jest prekursorem ornityny we wspomnianym cyklu mocznikowym, co oznacza że w przypadku jej braku, niemożliwe jest wydalenie toksycznych produktów azotowych.

EPA i DHA

Analiza  składów karm wegańskich  pozwala zauważyć pewne charakterystyczne analogie w niedoborach składników pokarmowych. Oprócz braku wspomnianych aminokwasów najczęściej odnotowywano deficyt kwasu arachidonowego, EPA  (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy), witaminy D, wapnia i fosforu, które występują głównie w tkankach zwierzęcych. Według badań przeprowadzonych przez kanadyjskich naukowców większość wegańskich karm dla dorosłych psów spełnia zalecenia AAFCO (Association of American Feed Control Officials) i FEDIAF (Europejska Federacja Przemysłu Karm dla Zwierząt Domowych) pod względem zawartości tłuszczu całkowitego i kwasów tłuszczowych. Jednak w karmach przeznaczonych dla szczeniąt stwierdzono, że żadna z przeanalizowanych karm nie spełnia zaleceń względem zawartości kwasu arachidonowego (AA), EPA i DHA. Jak wiadomo właśnie te kwasy tłuszczowe odgrywają kluczową rolę w okresie wzrostu, pełnią wiele funkcji związanych ze strukturą błon komórkowych oraz wpływają na optymalne funkcjonowanie komórek. Są one potrzebne także do prawidłowego rozwoju wzroku i układu nerwowego.

Z kolei w większości  karm bezmięsnych dla dorosłych kotów wykazano niedobór kwasu arachidonowego i nadmiar kwasu linolowego w porównaniu z zaleceniami AAFCO. Kwas arachidonowy (AA) to kwas tłuszczowy omega-6, który u kotów jest traktowany jako warunkowo egzogenny -  psy potrafią syntetyzować go z kwasu linolowego, jednak koty posiadają niską aktywność delta-6-desaturazy, enzymu odpowiedzialnego za tę reakcję. Wykazano jednak, że koty mogą syntetyzować AA inną drogą. Przy dostarczaniu wystarczającej ilości kwasu linolowego i kwasu γ-linolenowego, koty są w stanie wytworzyć kwas arachidonowy z kwasu dihomo-γ-linolenowego, za pomocą delta-5-desaturazy. Dorosłe koty karmione karmą pozbawioną kwasu arachidonowego, ale bogatą w kwas linolowy nie wykazują objawów niedoboru AA, z wyjątkiem zaburzeń reprodukcyjnych. Stwierdzono, że AA jest niezbędny u kotek w celu zachowania odpowiedniej aktywności rozrodczej. Przy braku AA w diecie zaobserwowano wzrost wad wrodzonych u płodów oraz niską żywotność kotów to stosunkowo nowy trend, z tego powodu miotu. Karmy wegańskie są na ogół dobrze zbilansowane pod względem składników mineralnych, jednak często stwierdza się również niedobór wapnia i/lub nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu.  Długotrwały niedobór wapnia może sprzyjać demineralizacji kości, co może doprowadzić do złamań. Stosunek Ca:P poniżej zalecanego minimum oraz niskie stężenie wapnia w diecie mogą powodować wtórną żywieniową nadczynność przytarczyc prowadzącą do zmian w układzie kostnym -  pierwsze objawy dotyczą najczęściej żuchwy (choroby przyzębia, chwiejne zęby, a nawet ich utrata) i kości czaszki, potem kręgosłupa i kości długich. Interesujący jest też fakt, że naukowcy niezależnie od siebie  wykryli przekroczenie dopuszczalnego stężenia miedzi w dietach wegańskich. Miedź gromadząc się w nadmiarze w wątrobie może doprowadzić do uszkodzeń oksydacyjnych hepatocytów, a co za tym idzie do uszkodzenia wątroby.

Niedobór witamin w wegańskiej diecie

Wśród niedoborów witaminowych, w karmach wegańskich najczęściej notowano niewystarczającą ilość witaminy A, D i B12. Objawy niedoboru Wit A u psów to m.in.: osłabienie apetytu, spadek masy ciała, kseroftalmia, zmętnienie lub owrzodzenie rogówki, zmiany skórne, a także zwiększona podatność na zakażenia. Z kolei u kotów niedobór witaminy A objawia się zapaleniem spojówek, surowiczo-krwistym wyciekiem z oczu, słabością mięśni, metaplazją nabłonków oraz zaburzeniami w rozrodzie.

Kilka karm wegańskich charakteryzowało się także niedoborem witaminy B12. U zwierząt może się to objawiać w postaci anemii lub przewlekłej niedokrwistości nieregeneratywnej, a także zahamowania wzrostu, wyniszczenia, otępienia i apatii.

Stan kliniczny zwierzęcia na wegańskiej diecie

 Diety wegańskie dla psów i niewiele prac opisuje wpływ tej diety na ich stan kliniczny. Badania kotów będących przez krótki czas na diecie wegańskiej wykazały pogorszenie stanu sierści, wzdęcia brzucha i spadek masy ciała. Z kolei psy były w bardzo dobrej kondycji fizycznej, z prawidłowym stanem skóry i sierści, bez utraty masy ciała. W badaniu echokardiograficznym nie wykryto znaczących różnic między psami na diecie wegańskiej a konwencjonalnej.

Za najbardziej wiarygodne zarówno z klinicznego punktu widzenia należy uznać prace opisujące wpływ diety wegańskiej na parametry badania hematologicznego i biochemicznego krwi. U kotów żywionych dietą bezmięsna stwierdzono anemię ale wszystkie pozostałe  badane parametry mieściły się w zakresach referencyjnych. Po eksperymentalnym wprowadzeniu diety wegańskiej u 11 psów sportowych odnotowano wzrost liczby erytrocytów i  stężenia hemoglobiny, zaburzona również była funkcja wątroby : stężenie fosfatazy alkalicznej (ALP) i aminotransferazy alaninowej (ALT) było powyżej normy. Po 12 tygodniach stosowania diety wegańskiej zaobserwowano także spadek poziomu leucyny i seryny, ale wciąż mieszczący się w granicach normy.

Przegląd dostępnej literatury dowodzi, że:

 

  • Istnieje ryzyko zubożenia dawki pokarmowej w aminokwasy, w szczególności w metioninę i taurynę, co może doprowadzić do zaburzeń pracy serca i rozwoju kardiomiopatii rozstrzeniowej u psów i kotów.
  • W karmach wegańskich należy zapewnić odpowiednią ilość kwasów tłuszczowych.
  • Należy zwrócić uwagę na zawartość składników mineralnych i witamin – szczególnie wapnia, stosunku Ca:P oraz witamin  A, D, B12

O autorze
Dr hab. Piotr Sławuta
profesor UPWR, lekarz weterynarii, specjalista chorób psów i kotów, konsultant Pupil Instytutu Żywienia Zwierząt
Podziel się na:

Polecamy w sklepie

Powrót

Komentarze

Dodaj komentarz
Komentarz
Podpis
Adres e-mail
Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany
Zatwierdź