Karmy wegańskie dla psów i kotów: tak czy nie ?
dr hab. Piotr Sławuta, profesor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
lekarz weterynarii, specjalista chorób psów i kotów
przy współpracy Pupil Instytut Żywienia Zwierząt
W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost popularności diety wegańskiej u ludzi — w Wielkiej Brytanii w latach 2014-2019 liczba wegan wzrosła czterokrotnie. Podobny trend obserwuje się również w żywieniu zwierząt. Producenci deklarują, że karmy wegańskie spełniają wymagania żywieniowe dla psów i kotów oraz wegańskie ograniczenia etyczne. Pomimo tych zapewnień istnieją obawy czy takie żywienie jest właściwe dla psów i kotów ze względu na potencjalne niedobory pewnych składników odżywczych.
Spis treści:
2. Pies i kot — mięsożerni inaczej
3. Jakość białka pochodzenia roślinnego
4. Niedobór aminokwasów w zwierzęcej diecie
5. Niedobór witamin w wegańskiej diecie
6. Stan kliniczny zwierzęcia na wegańskiej diecie
Podstawowe fakty
Zgodnie z zasadą: SINE IRA ET STUDIO przedstawiam naukowo-żywieniowe fakty związane z zagadnieniem weganizmu:
1. Weganizm to tak zwana, ścisła forma wegetarianizmu, czyli wykluczenie z diety mięsa, jaj, nabiału, owoców morza i wszystkich innych produktów pochodzenia zwierzęcego.
2. Psy i koty pochodzą od mięsożernych przodków, jednak istnieją znaczne różnice żywieniowe między tymi gatunkami.
3. Jakość białka określa się na podstawie zawartych w nim aminokwasów, czyli białko pełnowartościowe to takie, które zawiera w swoim składzie, wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne, czyli takie, których organizm nie jest w stanie sam wytworzyć.
Karma sucha dla psa PUPIL Premium M&L bogata w jagnięcinę i ryż 3 kg
Karma sucha dla psa PUPIL Premium Gluten Free MINI bogata w gęś z ryżem i aronią 10 kg
Karma sucha dla psa FOLK MINI Podhalańska pieczeń z jagnięciny z dodatkiem przepiórki i pietruszki 7 kg
Karma sucha dla psa FOLK M&L Mazurski gulasz z jelenia z burakami i dodatkiem żurawiny 3 kg
Pies i kot — mięsożerni inaczej
Przodkowie współczesnych psów oraz dzikie psowate żywią się upolowaną zwierzyną oraz pokarmem roślinnym. Psy są dobrze przystosowane anatomicznie do pobierania pokarmu roślinnego. Mają większą liczbę zębów przedtrzonowych i trzonowych, dzięki czemu pokarm roślinny może być dokładniej rozdrobniony, co ułatwia jego trawienie w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Zwierzęta te potrafiły też przystosować się do większej ilości węglowodanów w diecie, zwiększając ich trawienie i wchłanianie. Dodatkowo psy mają dłuższe jelito cienkie w stosunku do własnego ciała niż koty, co przyczynia się do lepszej strawności pokarmu roślinnego. W pewnym uproszczeniu, można zatem przyjąć, że w przypadku braku białka zwierzęcego są w stanie wykorzystać białko pochodzenia roślinnego.
Przodkowie kota domowego należą do bezwzględnych mięsożerców, których pokarm zawiera minimalne ilości węglowodanów. Typowi mięsożercy mają niewielką zdolność trawienia skrobi przez endogenne enzymy jelitowe — aktywność amylazy, maltazy i izomaltazy trzustkowej jest niska, a laktazy praktycznie brak. Węglowodany, w celu poprawy ich strawności, powinny być dostarczane kotom ugotowane. A zatem kot nie jest zdolny do wykorzystania większej ilości węglowodanów w diecie i ma większe niż pies zapotrzebowanie na białko, oraz pewne aminokwasy: taurynę i argininę. Wszystko to sprawia, że ułożenie diety wegańskiej bez odpowiedniej suplementacji aminokwasów z zewnątrz jest niemożliwe.
Jakość białka pochodzenia roślinnego
Jakość białka, czyli jego skład aminokwasowy, w dietach wegańskich od dawna budzi kontrowersje. Czynnikami, które trzeba wziąć pod uwagę w doborze jakiejkolwiek diety jest jej skład aminokwasowy i strawność białka. Białko roślinne często uznawane jest za uboższe w aminokwasy i gorzej przyswajalne, choć pozostaje to przedmiotem dyskusji. Obecnie wiadomo, że niektóre białka roślinne mogą posiadać wszystkie niezbędne, ale ich stężenie jest bardzo małe. Zazwyczaj jednak zawierają one niepełny profil aminokwasowy. W związku z tym białko roślinne w karmie suchej dla psa i karmie mokrej dla psa powinno pochodzić z wielu różnych źródeł — im więcej źródeł tym lepiej. Większość karm wegańskich opartych jest na bazie soi, kukurydzy i grochu. Pamiętać jednak należy, że białko kukurydziane zawiera wszystkie aminokwasy, ale w niewielkiej ilości, natomiast soja i groch zawierają dużo lizyny, ale mało metioniny. Zawartość aminokwasów w soi, kukurydzy i grochu przedstawiono w tabeli 1, na czerwono zaznaczono przypadki, gdzie zawartość aminokwasu jest niższa od niezbędnego minimum żywieniowego.
Tabela 1 Porównanie zawartości aminokwasów w przykładowych produktach pochodzenia roślinnego z zaleceniami dietetycznymi dla dorosłych psów.
Aminokwasy | Soja (suszona) g/100g DM | Kukurydza kolba g/100g DM | Kukurydza konserwowa g/100g DM | Groch łuskany g/100g DM | Minimum rekomendowane u dorosłych psów [g] | |
95 kcal/kg^0,75 | 110kcal/kg^0,75 | |||||
Arginina | 2,355 | 0,196 | 0,154 | 2,265 | 0,60 | 0,52 |
Histydyna | 1,061 | 0,132 | 0,103 | 0,683 | 0,27 | 0,23 |
Izoleucyna | 1,712 | 0,148 | 0,116 | 0,850 | 0,53 | 0,46 |
Leucyna | 2,725 | 0,409 | 0,321 | 1,792 | 0,95 | 0,82 |
Lizyna | 2,337 | 0,160 | 0,125 | 1,750 | 0,46 | 0,42 |
Metionina | 0,429 | 0,081 | 0,063 | 0,322 | 0,46 | 0,40 |
Fenyloalanina | 1,670 | 0,108 | 0,085 | 1,172 | 0,63 | 0,54 |
Treonina | 1,359 | 0,156 | 0,122 | 0,967 | 0,60 | 0,52 |
Tryptofan | 0,608 | 0,026 | 0,020 | 0,273 | 0,20 | 0,17 |
Walina | 1,753 | 0,206 | 0,161 | 0,929 | 0,68 | 0,59 |
Niedobór aminokwasów w zwierzęcej diecie
Analiza składu karm roślinnych wykazała, że dieta wegańska może pokrywać zapotrzebowanie zwierząt na białko całkowite, ale istnieje ogromne ryzyko niedoboru pewnych aminokwasów — w większości brak: metioniny, tauryny, lizyny, argininy i tryptofanu.
Metionina
Melatonina to aminokwas siarkowy, który jest jednym z głównych składowych białek włosów, przez co odpowiada za stan okrywy włosowej i sierści. Wśród objawów klinicznych niedoboru metioniny wymienia się: stany zapalne skóry, hiperkeratozę opuszek palcowych, a także spowolnienie tempa wzrostu młodych zwierząt , spadek masy ciała oraz apatię. Istotną kwestią jest fakt, że metionina jest również prekursorem tauryny.
Tauryna
Tauryna to aminokwas, który znajduje się wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Pełni ona funkcję neuromediatora i neuromodulatora, odgrywa istotną rolę w rozwoju układu nerwowego u osobników rosnących, sprzęga kwasy żółciowe i stabilizuje błonę komórkową włókien mięśniowych. Jej niedobór w diecie powoduje zaburzenia w układzie rozrodczym, a także kardiomiopatię rozstrzeniowi (DCM), zaobserwowano, że psy z DCM miały niedobór tauryny we krwi. Dalsze badania wykazały, że suplementacja tauryny i/lub zmiana diety u tych psów spowodowała poprawę stanu mięśnia sercowego u większości z nich. Z tego powodu u psów z zaburzeniami pracy serca, DCM, a także zwierząt z grup ryzyka zalecana jest suplementacja tego aminokwasu. W przypadku wyraźnego niedoboru literatura zaleca dawkę od 500 do 1000 mg tauryny co 8-12h, przez co najmniej 3 miesiąca. [13,14,15,16]. Obecnie w przypadku zdiagnozowania DCM u psa będącego na diecie wegańskiej zaleca się oznaczenie stężenia tauryny w krwi pełnej — norma wynosi minimum 250nmol/l [11]. Psy mają zdolność do syntezy tauryny z metioniny i cysteiny, ale u kotów proces ten zachodzi w mniejszym stopniu. Istnieje uzasadniona obawa, że niedobór metioniny może mieć pośredni wpływ na zwiększone ryzyko rozwoju DCM. Mimo że niedobór tauryny występuje głównie jako konsekwencja niedoboru metioniny w diecie, to wpływ na jej całkowite stężenie maja także inne czynnik: zmniejszona biodostępność aminokwasów siarkowych, zaburzenia w krążeniu jelitowo-wątrobowym lub utrata tauryny z moczem.
Jak już wspomniano, koty mają ograniczoną zdolność syntezy tauryny z prekursorów siarkowych, co wynika z niskiej, u tych zwierząt, aktywności enzymu dioksygenazy cysteinowej. Podobnie jak u psów, aminokwas ten odgrywa kluczową rolę w funkcji mięśnia sercowego, a jego niedobór może objawiać się zaburzeniami rytmu serca lub kardiomiopatią rozstrzeniową. Ponadto zbyt mała podaż może spowodować degenerację siatkówki oraz negatywnie wpłynąć na układ rozrodczy, w tym rozwój kociąt. Obecnie nawet w karmach mięsnych dla kotów tauryna jest suplementowana dodatkowo, ze względu na groźne konsekwencje niedoboru tego aminokwasu. W przypadku diet wegańskich suplementacja tauryną jest oczywiście bezdyskusyjna. Naukowcy przeanalizowali wegańską karmę dla kotów obecną na rynku która zawierała dodatek tauryny, jednak jej stężenie i tak było poniżej zaleceń. Należy podkreślić, że analizowana karma zawierała dużą zawartość śruty sojowej, która ,, podbijała’’ zawartość białka w diecie. Białko sojowe nie zawiera tauryny. L-Arginina to egzogenny aminokwas białkowy biorący udział w szeregu procesów metabolicznych przebiegających w wątrobie. Jej zasadnicza funkcja jest związana z transportem, gromadzeniem i wydalaniem azotu oraz amoniaku przez cykl mocznikowy. U kotów najgroźniejszy jest brak argininy. Aminokwas ten, jest prekursorem ornityny we wspomnianym cyklu mocznikowym, co oznacza że w przypadku jej braku, niemożliwe jest wydalenie toksycznych produktów azotowych.
EPA i DHA
Analiza składów karm wegańskich pozwala zauważyć pewne charakterystyczne analogie w niedoborach składników pokarmowych. Oprócz braku wspomnianych aminokwasów najczęściej odnotowywano deficyt kwasu arachidonowego, EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy), witaminy D, wapnia i fosforu, które występują głównie w tkankach zwierzęcych. Według badań przeprowadzonych przez kanadyjskich naukowców większość wegańskich karm dla dorosłych psów spełnia zalecenia AAFCO (Association of American Feed Control Officials) i FEDIAF (Europejska Federacja Przemysłu Karm dla Zwierząt Domowych) pod względem zawartości tłuszczu całkowitego i kwasów tłuszczowych. Jednak w karmach przeznaczonych dla szczeniąt stwierdzono, że żadna z przeanalizowanych karm nie spełnia zaleceń względem zawartości kwasu arachidonowego (AA), EPA i DHA. Jak wiadomo właśnie te kwasy tłuszczowe odgrywają kluczową rolę w okresie wzrostu, pełnią wiele funkcji związanych ze strukturą błon komórkowych oraz wpływają na optymalne funkcjonowanie komórek. Są one potrzebne także do prawidłowego rozwoju wzroku i układu nerwowego.
Z kolei w większości karm bezmięsnych dla dorosłych kotów wykazano niedobór kwasu arachidonowego i nadmiar kwasu linolowego w porównaniu z zaleceniami AAFCO. Kwas arachidonowy (AA) to kwas tłuszczowy omega-6, który u kotów jest traktowany jako warunkowo egzogenny - psy potrafią syntetyzować go z kwasu linolowego, jednak koty posiadają niską aktywność delta-6-desaturazy, enzymu odpowiedzialnego za tę reakcję. Wykazano jednak, że koty mogą syntetyzować AA inną drogą. Przy dostarczaniu wystarczającej ilości kwasu linolowego i kwasu γ-linolenowego, koty są w stanie wytworzyć kwas arachidonowy z kwasu dihomo-γ-linolenowego, za pomocą delta-5-desaturazy. Dorosłe koty karmione karmą pozbawioną kwasu arachidonowego, ale bogatą w kwas linolowy nie wykazują objawów niedoboru AA, z wyjątkiem zaburzeń reprodukcyjnych. Stwierdzono, że AA jest niezbędny u kotek w celu zachowania odpowiedniej aktywności rozrodczej. Przy braku AA w diecie zaobserwowano wzrost wad wrodzonych u płodów oraz niską żywotność kotów to stosunkowo nowy trend, z tego powodu miotu. Karmy wegańskie są na ogół dobrze zbilansowane pod względem składników mineralnych, jednak często stwierdza się również niedobór wapnia i/lub nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu. Długotrwały niedobór wapnia może sprzyjać demineralizacji kości, co może doprowadzić do złamań. Stosunek Ca:P poniżej zalecanego minimum oraz niskie stężenie wapnia w diecie mogą powodować wtórną żywieniową nadczynność przytarczyc prowadzącą do zmian w układzie kostnym - pierwsze objawy dotyczą najczęściej żuchwy (choroby przyzębia, chwiejne zęby, a nawet ich utrata) i kości czaszki, potem kręgosłupa i kości długich. Interesujący jest też fakt, że naukowcy niezależnie od siebie wykryli przekroczenie dopuszczalnego stężenia miedzi w dietach wegańskich. Miedź gromadząc się w nadmiarze w wątrobie może doprowadzić do uszkodzeń oksydacyjnych hepatocytów, a co za tym idzie do uszkodzenia wątroby.
Niedobór witamin w wegańskiej diecie
Wśród niedoborów witaminowych, w karmach wegańskich najczęściej notowano niewystarczającą ilość witaminy A, D i B12. Objawy niedoboru Wit A u psów to m.in.: osłabienie apetytu, spadek masy ciała, kseroftalmia, zmętnienie lub owrzodzenie rogówki, zmiany skórne, a także zwiększona podatność na zakażenia. Z kolei u kotów niedobór witaminy A objawia się zapaleniem spojówek, surowiczo-krwistym wyciekiem z oczu, słabością mięśni, metaplazją nabłonków oraz zaburzeniami w rozrodzie.
Kilka karm wegańskich charakteryzowało się także niedoborem witaminy B12. U zwierząt może się to objawiać w postaci anemii lub przewlekłej niedokrwistości nieregeneratywnej, a także zahamowania wzrostu, wyniszczenia, otępienia i apatii.
Karma mokra dla psa PUPIL Premium szalka bogata w wołowinę z sercami indyczymi 150 g
Karma sucha dla psa FOLK MINI Wielkopolska kaczka z królikiem z dodatkiem jabłek i majeranku 1,6 kg
Stan kliniczny zwierzęcia na wegańskiej diecie
Diety wegańskie dla psów i niewiele prac opisuje wpływ tej diety na ich stan kliniczny. Badania kotów będących przez krótki czas na diecie wegańskiej wykazały pogorszenie stanu sierści, wzdęcia brzucha i spadek masy ciała. Z kolei psy były w bardzo dobrej kondycji fizycznej, z prawidłowym stanem skóry i sierści, bez utraty masy ciała. W badaniu echokardiograficznym nie wykryto znaczących różnic między psami na diecie wegańskiej a konwencjonalnej.
Za najbardziej wiarygodne zarówno z klinicznego punktu widzenia należy uznać prace opisujące wpływ diety wegańskiej na parametry badania hematologicznego i biochemicznego krwi. U kotów żywionych dietą bezmięsna stwierdzono anemię ale wszystkie pozostałe badane parametry mieściły się w zakresach referencyjnych. Po eksperymentalnym wprowadzeniu diety wegańskiej u 11 psów sportowych odnotowano wzrost liczby erytrocytów i stężenia hemoglobiny, zaburzona również była funkcja wątroby : stężenie fosfatazy alkalicznej (ALP) i aminotransferazy alaninowej (ALT) było powyżej normy. Po 12 tygodniach stosowania diety wegańskiej zaobserwowano także spadek poziomu leucyny i seryny, ale wciąż mieszczący się w granicach normy.
Przegląd dostępnej literatury dowodzi, że:
- Istnieje ryzyko zubożenia dawki pokarmowej w aminokwasy, w szczególności w metioninę i taurynę, co może doprowadzić do zaburzeń pracy serca i rozwoju kardiomiopatii rozstrzeniowej u psów i kotów.
- W karmach wegańskich należy zapewnić odpowiednią ilość kwasów tłuszczowych.
- Należy zwrócić uwagę na zawartość składników mineralnych i witamin – szczególnie wapnia, stosunku Ca:P oraz witamin A, D, B12
Polecamy w sklepie
Karma mokra dla psa VET RESPONSE HYPOALLERGENIC wieprzowina 10x400 g
Karma sucha dla psa FOLK M&L Staropolska uczta mięsna z królikiem, jagnięciną i przepiórką 2x12kg
Karma sucha dla psa PUPIL Premium MINI bogata w wołowinę 10kg+10xKarma mokra dla psa PUPIL Premium All Meat ADULT wołowina 400 g
