Niepożądane reakcje na pokarm: anafilaksja, alergia i nietolerancja pokarmowa

Anafilaksja, alergia i nietolerancja pokarmowa należą do grupy zaburzeń, które noszą zbiorczą nazwę „niepożądanych reakcji na pokarm”. Z medycznego punktu grupę tę dzielimy na dwie części: zaburzenia immunologiczne i nieimmunologiczne. Do pierwszej grupy zaliczamy anafilaksję i alergię, do drugiej nietolerancję pokarmową. Czym dokładnie się różnią, jakie są ich objawy u czworonoga oraz jak pomóc zwierzęciu? Tego dowiesz się w dzisiejszej lekturze.

Spis treści:

1. Anafilaksja pokarmowa

2. Alergia pokarmowa

3. Objawy alergii pokarmowej

4. Dieta eliminacyjna

5. Test prowokacji

Anafilaksja pokarmowa

Anafilaksja pokarmowa to reakcja układu immunologicznego na zawartą w pokarmie histaminę, która wywołuje miejscową lub ogólną reakcję anafilaktyczną. Z zaburzeniem tym mamy najczęściej do czynienia po spożyciu ryb morskich o ciemnym mięsie (makrela) i owoców morza. Mięśnie tych zwierząt są bogate w histydynę, która pod wpływem temperatury (powyżej 20 st.C ) przekształca się w histaminę. Histaminy powstaje tym więcej im dłużej mięso przebywa w temperaturze pokojowej i jest to proces nieodwracalny.

Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa to powtarzająca się immunologiczna odpowiedź na kontakt z alergenem — białkiem, lipoproteiną, polipeptydem, glikopeptydem, którego masa wynosi powyżej 10 KDa. Należy dodać, że białko będące alergenem, jest odporne na temperaturę, kwasy i zasady, czyli obróbka kulinarna oraz kontakt z enzymami trawiennymi i sokiem żołądkowym nie dezaktywuje go.

Obecnie uważa się, że najczęstszym alergenem są rozpuszczalne w wodzie glikoproteiny pochodzenia zwierzęcego zawarte w wołowinie, nabiale, kurczaku, jajach i jagnięcinie. Wśród roślin najbardziej alergenne są białka zawarte w pszenicy i soi. Do wystąpienia alergii predysponują czynniki genetyczne — alergię  pokarmową  obserwowano najczęściej u bokserów, WHT, owczarków niemieckich, rhodesianów i mopsów oraz kotów syjamskich.

Obecnie uważa się również, że alergia pokarmowa jest powodem około 1/3 dermatoz alergicznych występujących u psów jest, a co czwarty pies ma jednocześnie atopię (alergię wziewną). U psów alergia pokarmowa pojawia się najczęściej do 3-go roku życia, a pierwsze objawy występują zwykle w ciągu 1-go roku życia.

U kotów alergia pokarmowa powoduje  około 1/4 dermatroz alergicznych,  a co piąty jednocześnie choruje na atopię. U kotów objawy pojawiają się najczęściej po 3-cim roku życia.

Objawy alergii pokarmowej

Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że głównym objawem alergii pokarmowej jest świąd i powstające w jego wyniku zmiany skórne. Czasami obserwuje się również zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego, zapalenie spojówek, a u kotów tzw. zespół ziarniniaka eozynofilowego. Objawy ze strony przewodu pokarmowego mogą wystąpić, ale absolutnie nie muszą. Biegunka, wymioty, wzdęcia, luźne stolce pojawiają się odpowiednio u około 26% i 15% psów i kotów. Zatem w przypadku pojawienia się świądu u psa w diagnostyce obowiązuje następujący algorytm:

1. Wykluczenie ektopasożytów, kiedyś lekarze weterynarii wykonywali w tym celu badanie zeskrobin,  obecnie najczęściej rutynowo podaje się leki przeciwpasożytnicze.

2. Jeśli świąd  nadal się utrzymuje to stosuje się klucze diagnostyczne według zasad Prelauda lub Favrota. Jeśli badający odpowie: TAK na odpowiednio 3 z 5 lub 5 z 8 następujących pytań, to należy podejrzewać dermatozę alergiczną:   

Kryteria Prelauda (TAK 3 z 5)

• Pierwsze objawy świądu 0,5-3 rok życia
• Świąd odpowiadający na glikokortykosterydy
• Obustronne rumieniowe zapalenia przestrzeni międzypalcowych
• Rumień małżowin usznych
• Rumień i zapalenie skóry wokół warg 

Kryteria Favrota (TAK 5 z 8)

• Pierwsze objawy świądu przed 3-cim rokiem życia
• Świąd odpowiadający na glikokortykosterydy
• Zmiany skórne uszu
• Zmiany skórne kończyn piersiowych
• Zapalenie skóry na tle drożdżaków
• Brak zmian na krawędzi uszu
• Brak zmian w okolicy krzyżowej
• Zwierzę spędzające większość czasu w domu

W przypadku kotów nie ma tak ściśle ustalonych kryteriów, ale (po wykluczeniu ektopasożytów)  przyjmuje się, że do podejrzenia alergicznego zapalenia skóry upoważnia:  występowanie ogólnego niesezonowego świądu oraz obecność co najmniej dwóch, z wymienionych niżej, wzorów reakcji skórnych: prosówkowego zapalenia skóry, symetrycznych wyłysień, zespołu ziarniniaka eozynofilowego, samouszkodzeń skóry, rumieniowo - woszczynowego zapalenia ucha zewnętrznego.

Dieta eliminacyjna

 Następny etap diagnostyki to stosowanie diety eliminacyjnej/restrykcyjnej, w czasie której obowiązują następujące zasady:

1. Pacjent je wyłącznie to, co zastało zalecone — obowiązuje zakaz podawania doustnych suplementów, leków, przysmaków itp.

2.  Pod wpływem diety eliminacyjnej dochodzi do ustąpienia objawów

3.  Objawy pojawiają się ponownie po podaniu zwierzęciu jego wcześniejszej karmy

U psów  i kotów dieta restrykcyjna/eliminacyjna stosowana przez 8 tygodni przynosi poprawę u 90% pacjentów, a objawy z  przewodu pokarmowego ustępują szybciej niż skórne. Dieta restrykcyjna/ eliminacyjna może być skonstruowana na bazie diety domowej lub komercyjnej z hydrolizowanym białkiem.

Dieta domowa

Dieta domowa powinna być skomponowana na dwa sposoby:

1. Zawierać białko, na które zwierzę prawdopodobnie nie jest uczulone — pomaga to ustalić reakcja skórna na tzw. test płatkowy (płatki nasączone wyciągiem z różnych pokarmów nakładane na skórę). W literaturze składniki takie jak: kaczka, konina, emu, kangur, owady, królik, łosoś, tuńczyk, tofu, ziemniaki, ryż, bataty, makaron, tapioka, komosa, soczewica, owies, jęczmień, proso, kasza manna, dynia, cukinia, fasola uważane są dotychczas za najmniej alergenne.

2. Zawierać białko z którym pies/ kot nie miał wcześniej kontaktu.

Dieta komercyjna

Dieta komercyjna polega na podawaniu karmy, w której  źródłem białka jest hydrolizat, czyli proteiny, które zostały ,,pocięte’’ enzymami na cząsteczki mniejsze niż 5KDa i nie są w stanie wywołać reakcji alergicznej.

Podstawowe wady diety domowej to trudność w znalezieniu białka, z którym zwierzak nie miał wcześniej kontaktu, dieta z nietypowym źródłem białka jest niejako z definicji droga, a przygotowanie posiłku jest czasochłonne dla opiekuna. Z obserwacji własnych Autora, jako lekarza weterynarii, wynika, że większość opiekunów woli hydrolizat, a główną przyczyną niepowodzeń w diagnostyce i terapii jest zjadanie innych niż zalecone pokarmów.

Test prowokacji

Najbardziej kontrowersyjnym etapem diagnostyki i w konsekwencji terapii alergii pokarmowej jest tak zwany „test prowokacji”, który potwierdza rozpoznanie. Test ten trwa kilka miesięcy i przebiega następująco:

1.  Po całkowitym ustąpieniu objawów podaje się niewielką ilość wcześniejszej karmy i czeka (około 3-7 dni) na wystąpienie świądu — ten etap potwierdza, że mamy do czynienia z alergią;

2. Ponownie dieta eliminacyjna;

3. Po całkowitym ustąpieniu objawów podaje się poszczególne składniki wcześniejszej karmy i czeka się na pojawienie świądu;

4. Ponownie dieta eliminacyjna;

5. Co 7-10 dni kolejne składniki. Ten etap służy znalezieniu ,,konkrtetnego’’ uczulającego składnika karmy.

Jak już wspomniano prawidłowo przeprowadzony test prowokacji trwa kilka miesięcy i zwykle opiekunowie nie chcą go wykonywać.  

Nietolerancja pokarmowa

Nietolerancja pokarmowa jest to nieimmunologiczna odpowiedź na spożyty pokarm, który jest  tolerowany przez ogół populacji. Nietolerancja objawia się zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego —  zwykle nawracającą biegunką, ale nigdy świądem, który jak już wspomniano jest cechą charakterystyczną alergii. Nietolerancja zwykle reaguje na leczenie dietą, a terapię zwykle zaczyna się od karmy z jednym źródłem białka (tzw. dieta monobiałkowa),np. karma z insektów dla psa lub diety bezzbożowej, jak choćby sucha karma weterynaryjna dla kota.